Jelita są swego rodzaju łącznikiem między środowiskiem zewnętrznym, a wewnętrznym. Trafiający do nich pokarm powinien po strawieniu być wchłonięty do organizmu bez przeszkód i dolegliwości. Niestety w zespole jelita drażliwego (IBS) nie obywa się to bez uczucia bólu, wzdęć i innych nieprzyjemnych objawów. W zależności od nich rozróżnia się cztery postacie zespołu jelita drażliwego: z zaparciami (IBS-C), z biegunką (IBS-D), mieszany (IBS-M) i niescharakteryzowany (IBS-U). Według kryteriów Rzymskich IV IBS stwierdza się w przypadku, gdy dolega: ból brzucha, wzdęcia, zaparcia i/lub biegunki, przy tym nie pokazując zmian morfologicznych lub biochemicznych, mogących świadczyć o czymś innym.

Zalecenia dietetyczne w IBS

Skoro to co jemy trafia do jelit, to można wpłynąć na nie dobierając dietę pod siebie. Jednym z niewskazanych składników w IBS jest błonnik nierozpuszczalny, który może drażnić jelita i pobudzać wystąpienie dolegliwości z ich strony. W przypadku produktów zbożowych, zaleca się zamianę pszenicy na orkisz, który jest lepiej tolerowany. Poza tym dietę można opierać na: ryżu, kukurydzy, komosie ryżowej, owsie. Najbardziej wskazane są warzywa i owoce z przewagą błonnika rozpuszczalnego, takie jak: marchewki, pomidory, paprykę, cukinię, bakłażany, ogórki, brokuły, fasolę szparagową, dynię, warzywa liściaste, owoce jagodowe, winogrona i cytrusy. Problematyczne bywają m.in. rośliny strączkowe, cebula, kapusta. Z powodu laktozy obecnej w produktach nabiałowych, osoby z IBS często boją się ich spożywania. Jednak warto sprawdzić swoją indywidualną reakcję. Można wybierać produkty, które mają niewielką jej ilość i bywają dobrze tolerowane nawet dla osób z nietolerancją. Dobrze się sprawdzą dojrzewające sery, jogurty i kefiry. Pozostałe źródła białka, czyli: drób, jaja, ryby nie sprawiają problemu. Odnośnie tłuszczu, zalecenia są takie jak dla zdrowych osób, czyli opieranie się na oliwie z oliwek, oleju lnianym, orzechach. Bardziej tolerowaną obróbką termiczną będzie: gotowanie, duszenie, pieczenie, a także blendowanie albo usuwanie skórek. Do tego regularne i nieobfite posiłki są dobrym zwyczajem. Spożywane w spokoju i uważności, dobrze gryzione. Czasem to wystarczy, by zniwelować uporczywe objawy.

Jeśli drobne zmiany w diecie opierające się na powyższych zaleceniach nie przynoszą rezultatu, można na kilka tygodni wprowadzić bardziej restrykcyjną dietę FODMAP. Polega na ograniczeniu produktów bogatych w fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole. Najlepiej prowadzić ją z pomocą specjalisty. Nadmierne wykluczenia dietetyczne zubożają florę jelit, więc z czasem należy wprowadzać więcej produktów do jadłospisu. Im większa różnorodność diety tym większa różnorodność bakterii w jelitach, które się karmią poszczególnymi związkami. To ostatecznie sprzyja utrzymaniu zdrowia i poprawie stanu osób z IBS.

Jaki błonnik będzie najlepszy w IBS?

Wydawać by się mogło, że błonnik mający z reguły właściwości fermentujące w jelitach nie będzie dobrym wyborem, lecz nic bardziej mylnego. Należy przede wszystkim zwrócić uwagę na rodzaj błonnika, który odpowiednio dobrany potrafi zmniejszyć dolegliwości i poprawić stan mikrobioty. Objawy IBS mogą wręcz częściej występować u osób unikających błonnika, jak wykazali Oskouie i wsp. Najlepsze efekty daje błonnik rozpuszczalny, czyli: babka płesznik i jajowata, len mielony, inulina czy GOS (galaktooligosacharydy). Łuski babki płesznik wyróżniają się pod tym kątem, że pomocne są zarówno w postaci biegunkowej jak i zaparciowej, poprawiając konsystencję stolca i regulując wypróżnienia. Wpływają też korzystnie na skład mikroflory. Inulina jest cennym prebiotykiem (pożywką bakterii), która korzystnie modyfikuje skład i działanie mikrobioty, co skutkuje regulacją perystaltyki jelit, poprawą konsystencji i częstotliwości stolca. Kluczem w stosowaniu błonnika w IBS jest właściwa (nie za duża) dawka i picie odpowiedniej ilości wody.

Wpływ probiotyków na objawy IBS

Zbadano, że u pacjentów z różnymi typami IBS występuje inny skład mikrobiomu w porównaniu do osób zdrowych. To daje możliwość zadziałania na ten obszar za pośrednictwem preparatów probiotycznych. Szczególnie wskazane jest uzupełnienie ilości dobroczynnych bakterii – Lactobacillus sp. i Bifidobacterium sp., a także Saccharomyces sp. Stosowanie probiotyków może nieść za sobą szereg pozytywnych funkcji:

• poprawę dysbiozy
• regulację motoryki przewodu pokarmowego
• zmniejszenie nadwrażliwości trzewnej
• uszczelnienie jelit
• zmniejszenie aktywacji immunologicznej śluzówki jelit i zwiększenie warstwy ochronnego śluzu

W dodatku bakterie probiotyczne podczas fermentacji tworzą krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które obniżają pH przewodu pokarmowego, a to z kolei zapobiega rozwijaniu się bakterii patogennych. Szereg badań potwierdza pozytywny wpływ probiotyków na IBS. Metaanaliza Wen i wsp. pokazała, że przyjmowanie probiotyków korzystnie działa na konsystencję stolca, częstotliwość wypróżnień i perystaltykę jelit. Inna analiza aż 35 badań na pacjentach stosujących różne zestawy probiotyczne wykazała ich poprawę jakości życia. Połączenie probiotyku z prebiotykiem, czyli tzw. synbiotyk może dać lepsze rezultaty, dzięki dodatkowemu selektywnemu odżywianiu dobroczynnych bakterii. U osób cierpiących na zespół jelita drażliwego wskazane jest przeprowadzenie badania w kierunku SIBO (przerostu bakteryjnego jelita cienkiego), ponieważ oszacowano, że aż 78% z nich ma pozytywny wynik.

Jelita, a także zawarta w nich mikrobiota wraz z mózgiem nawzajem się ze sobą komunikują. Możliwe jest to dzięki różnym ścieżkom: hormonalnym, nerwowym i immunologicznym. To może być wyjaśnieniem istniejącego powiązania między zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja i lęk, a objawami jelita drażliwego. To co dzieje się w jelitach oddziałuje na mózg i na odwrót. Wsparcie mikroflory jelit może pomóc okiełznać objawy psychiczne, a to zmniejszy nasilenie tego błędnego koła.

Bibliografia:
Radziszewska M, Smarkusz-Zarzecka J, Ostrowska L. Nutrition, Physical Activity and Supplementation in Irritable Bowel Syndrome. Nutrients. 2023 Aug 21;15(16):3662
Wielgosz-Grochowska JP, Domanski N, Drywień ME. Efficacy of an Irritable Bowel Syndrome Diet in the Treatment of Small Intestinal Bacterial Overgrowth: A Narrative Review. Nutrients. 2022 Aug 17;14(16):3382. doi: 10.3390/nu14163382. PMID: 36014888; PMCID: PMC9412469.
Spiller R. Impact of Diet on Symptoms of the Irritable Bowel Syndrome. Nutrients. 2021 Feb 9;13(2):575.
Di Rosa C, Altomare A, Terrigno V, Carbone F, Tack J, Cicala M, Guarino MPL. Constipation-Predominant Irritable Bowel Syndrome (IBS-C): Effects of Different Nutritional Patterns on Intestinal Dysbiosis and Symptoms. Nutrients. 2023 Mar 28;15(7):1647.
Simon E, Călinoiu LF, Mitrea L, Vodnar DC. Probiotics, Prebiotics, and Synbiotics: Implications and Beneficial Effects against Irritable Bowel Syndrome. Nutrients. 2021 Jun 20;13(6):2112. doi: 10.3390/nu13062112. PMID: 34203002; PMCID: PMC8233736.
Galica AN, Galica R, Dumitrașcu DL. Diet, fibers, and probiotics for irritable bowel syndrome. J Med Life. 2022 Feb;15(2):174-179.