Mimo obszernej wiedzy na temat profilaktyki schorzeń sercowo-naczyniowych, wciąż stanowią one główny powód śmiertelności na świecie. Są to choroby głównie związane ze stylem życia, w tym dietą i aktywnością fizyczną. Nawet jeśli ktoś ma predyspozycje genetyczne, to swoimi profilaktycznymi działaniami może zapobiec rozwojowi zaawansowanych zaburzeń i wręcz przedłużyć sobie życie o dobrych kilka lat. To pokazuje, jak nawyki związane ze stylem życia mogą być silnie zakorzenione. Wraz z edukacją na temat profilaktyki warto połączyć to z wizytami u psychodietetyka, który pomoże wdrożyć zalecenia i odkryć motywację do tego.

Zaburzenia metaboliczne związane z chorobami sercowo-naczyniowymi

Powiązanymi patologicznymi stanami związanymi z chorobą niedokrwienną serca są: wysoki poziom cholesterolu, otyłość, cukrzyca i nadciśnienie. Można przyjąć, że to nadmiar kalorii w diecie powoduje zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej, a ona powoduje stan zapalny, insulinooporność i dyslipidemię. Następuje wtedy postęp miażdżycy, czyli tworzenie się złogów w tętnicach zwężających je i zwiększających ryzyko zakrzepicy. Skutkuje to po pewnym czasie udarem lub zawałem i zagraża życiu. Dieta ma duży wpływ na wspomniane dysfunkcje i potrafi je korzystnie regulować. Oprócz wspomnianych zaburzeń, także palenie papierosów, niska aktywność fizyczna, niedobór snu, nadużywanie alkoholu zwiększają ryzyko zaburzeń pracy układu krążenia.

Stan zapalny powodem miażdżycy

Opisane powyżej zaburzenia metaboliczne są związane z przewlekłym stanem zapalnym. Organizm nie może wtedy prawidłowo funkcjonować i pojawiają się różne dysfunkcje. Miażdżyca powodowana jest przez rozregulowane komórki układu odpornościowego i komórki naczyniowe. Powoduje to też wzrost cholesterolu we krwi. To utleniony cholesterol LDL sprzyja postępowi choroby. Wprowadzenie do organizmu przeciwzapalnych związków pomoże zmniejszyć stan zapalny i ograniczyć to błędne koło. Do tego obniżenie wysokiego poziomu cholesterolu i glukozy we krwi znacznie zmniejszy postęp miażdżycy.

Zalecenia dietetyczne

Wśród zaleceń dietetycznych mających istotnie ochronny wpływ na rozwój chorób sercowo-naczyniowych na prym wynosi się dieta śródziemnomorska. Jak sama nazwa wskazuje, pochodzi z okolic Grecji, Hiszpanii i Włoch. Z metaanalizy Laffond A. i wsp. wynika, że im bardziej badani trzymali się zaleceń diety śródziemnomorskiej, tym mniejsze mieli ryzyko śmiertelności z wszystkich przyczyn w tym z powodu chorób układu krążenia. Badanie PREDIMED na ponad 7 tys. osób ze zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym zauważono, że w porównaniu do diety niskotłuszczowej, dieta śródziemnomorska zmniejsza o ok. 30% ryzyko zawału, udaru i ogólnie śmierci. To pokazuje, że tłuszczu jako takiego nie należy się bać, a lepiej zwrócić uwagę na jego jakość.

Dieta śródziemnomorska składa się z:

• ryb i owoców morza
• chudego drobiu i nabiału
• tłuszczów nienasyconych, w tym oliwy z oliwek
• pełnoziarnistych produktów zbożowych
• owoców i warzyw
• orzechów
• roślin strączkowych

Zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu obecnych m.in. w tłustym mięsie, maśle powinna być ograniczona na korzyść kwasów tłuszczowych jedno- i wielonienasyconych (olej lniany, oliwa z oliwek, awokado). Bogactwo różnych składników w oliwie z oliwek, w tym związków fenolowych i witaminy E, ma właściwości przeciwzapalne, zmniejsza agregację płytek krwi i korzystnie wpływa na funkcje śródbłonka. Ryby, szczególnie tłuste powinny być spożywane dwa razy w tygodniu, ze względu na przeciwzapalne kwasy tłuszczowe omega-3. Tłuszcze te regulują parametry lipidowe i zmniejszają ciśnienie krwi, zapobiegają procesom utleniania i krzepnięcia. Z kolei spożywanie jednej porcji orzechów włoskich daje w przybliżeniu 10% mniejsze prawdopodobieństwo zaburzeń metabolicznych. Każda porcja warzyw zmniejsza średnio o 4% ryzyko omawianych schorzeń. Oprócz witamin i składników mineralnych zawierają flawonoidy powiązane ze zmniejszoną śmiertelnością spowodowaną chorobami sercowo-naczyniowymi. Bazowanie na pełnych ziarnach zmniejsza poziom stanu zapalnego (wskaźnik CRP) i stężenie cholesterolu LDL. Dieta bogata w błonnik wspomaga stabilizację poziomu cukru we krwi, zmniejszenie stężenia cholesterolu LDL i redukcję masy ciała dzięki zwiększonemu uczuciu sytości. To połączenie wszystkich wymienionych produktów żywnościowych w odpowiedniej proporcji daje zamierzony efekt. Tym bardziej, że zmniejszone jest wtedy ryzyko niedoborów, które też zwiększają podatność na zaburzenia kardiometaboliczne (szczególnie witamin A, K, C, E mających m.in. właściwości antyoksydacyjne). Zwieńczeniem zdrowych zasad żywieniowych jest odpowiednie nawodnienie, czyli wypijanie przynajmniej 1,5 l wody dziennie (w zależności od masy ciała).

Znaczne przetwarzanie żywności powoduje powstawanie różnych promiażdżycowych związków, np. akroleiny, akrylamidu, tłuszczów trans. Poza tym zawiera dużo sodu, cukru, kalorii, często też konserwantów, barwników i innych dodatków. Obejmuje to słodycze, produkty cukiernicze, chipsy, zupki chińskie, dania gotowe, w panierce itp. Im większy udział tych produktów na co dzień tym większe zaburzenia metaboliczne i podatność na zwiększenie masy ciała.

Wpływ mikrobiomu na serce

Choć może się wydawać, że flora jelitowa wpływa głównie na układ pokarmowy, okazuje się, że oddziałuje na cały organizm. Bakterie potrafią wysyłać różne sygnały na osi jelito-serce. Gdy brakuje dobroczynnych bakterii, a rozwijają się patogenne, zwiększa to stan zapalny w całym organizmie i rozwój miażdżycy. Wtedy przepuszczalne jelita pozwalają na przenikanie produkowanych przez nie toksycznych metabolitów (LPS) do krążenia. Można temu przeciwdziałać dbając o podaż pre- i probiotyków, czyli błonnika, kiszonek, czy produktów fermentowanych. Im bardziej urozmaicona w warzywa i owoce dieta, tym bardziej różnorodny mikrobiom. To czego nie lubią jelita to antybiotyki, wysokoprzetworzona żywność, nadmiar cukru i czerwonego mięsa. Czerwone mięso powoduje wytwarzanie w organizmie związków (trimetyloaminę i TMAO), które sprzyjają postępowi miażdżycy. Przyjmowanie probiotyków zmniejsza poziom TMAO, a także obniża ciśnienie krwi i poziom glukozy.

Wisienka na torcie

Pomocnym dodatkiem uzupełniającym powyższe zalecenia będzie dobrana suplementacja. Podstawą jest witamina D3, można dołączyć kwasy tłuszczowe omega-3, gdy brakuje ryb w diecie. Udowodnione działanie obniżające poziom cholesterolu we krwi mają: wyciąg z czerwonego ryżu (monakolina K), berberyna i ekstrakt z bergamotki. Związki roślinne mają właściwości przeciwzapalne, a niektóre z nich regulują również gospodarkę glukozowo-insulinową. Możliwości jest wiele. Im szybciej weźmiemy odpowiedzialność za nasze zdrowie, tym więcej uda się zdziałać, a tym samym przedłużyć swoje życie.

Bibliografia:
Poznyak A, Grechko AV, Poggio P, Myasoedova VA, Alfieri V, Orekhov AN. The Diabetes Mellitus-Atherosclerosis Connection: The Role of Lipid and Glucose Metabolism and Chronic Inflammation. Int J Mol Sci. 2020 Mar 6;21(5):1835.
Laffond A, Rivera-Picón C, Rodríguez-Muñoz PM, Juárez-Vela R, Ruiz de Viñaspre-Hernández R, Navas-Echazarreta N, Sánchez-González JL. Mediterranean Diet for Primary and Secondary Prevention of Cardiovascular Disease and Mortality: An Updated Systematic Review. Nutrients. 2023 Jul 28;15(15):3356.
Kong P, Cui ZY, Huang XF, Zhang DD, Guo RJ, Han M. Inflammation and atherosclerosis: signaling pathways and therapeutic intervention. Signal Transduct Target Ther. 2022 Apr 22;7(1):131.
Diab A, Dastmalchi LN, Gulati M, Michos ED. A Heart-Healthy Diet for Cardiovascular Disease Prevention: Where Are We Now? Vasc Health Risk Manag. 2023 Apr 21;19:237-253.
Widmer RJ, Flammer AJ, Lerman LO, Lerman A. The Mediterranean diet, its components, and cardiovascular disease. Am J Med. 2015 Mar;128(3):229-38.
Ruiz-León AM, Lapuente M, Estruch R, Casas R. Clinical Advances in Immunonutrition and Atherosclerosis: A Review. Front Immunol. 2019 Apr 24;10:837.
Srour B, Fezeu LK, Kesse-Guyot E, Allès B, Méjean C, Andrianasolo RM, Chazelas E, Deschasaux M, Hercberg S, Galan P, Monteiro CA, Julia C, Touvier M. Ultra-processed food intake and risk of cardiovascular disease: prospective cohort study (NutriNet-Santé). BMJ. 2019 May 29;365:l1451.
https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2024/03/zalecenia_dietetycy_zaburzenia-lipidowe.pdf