Pomarańcza bergamota (Citrus bergamium) prawdopodobnie pochodzi z Indii, ale uprawiana jest głównie we Włoszech. Drzewo o wysokości do 5 m, ma szeroką koronę i gałązki z krótkim kolcami. Kwiaty są małe, słodko pachnące, zebrane w gęste baldachy, kwiatostany mają 5-płatkową białą koronę. Okrągławe owoce o długości 6-8 cm mają żółtawozielonkawą skórkę i pachnący, kwaśny miąższ. Sok z owoców jest kwaśny, gorzkawy i nie jest chętnie pity na surowo.

Skórka owoców, kwiaty i liście są źródłem olejków eterycznych – olejku bergamotowego używanego do produkcji herbaty Earl Grey oraz olejku nerolowego stosowanego w perfumerii (m.in. w wodzie kolońskiej). Świeżo wyciśnięty olejek bergamotowy jest cieczą zielonawożółtą lub zielonawobrunatną. Zapach olejku określa się jako przyjemny, orzeźwiający. Zapach, skład i inne właściwości zależą od jakości surowców i technologii pozyskiwania. Olejki z owoców dojrzałych zawierają więcej estrów niż pozyskiwane z owoców niedojrzałych: owoce niedojrzałe – 30-32%, owoce dojrzałe – 38–42%. Głównymi składnikami olejków bergamotowych są L-octan linalilu (bergamol) i L-linalol. Występują one w mieszaninach z wieloma innymi związkami, jak: D-limonen, alkohol dihydrokuminylowy, nerol, bergapten, bergaptol, limetyna (cytropten), bergamotyna.

Olejek bergamotowy jest stosowany do aromatyzowania artykułów spożywczych (np. herbaty) oraz w produkcji wielu perfum, mydeł toaletowych. Olejek bergamotowy ma zastosowanie w aromaterapii, słynie ze swych właściwości antydepresyjnych. Olejek ma działanie dezynfekujące, przeciwgrzybicze, podany doustnie działa wykrztuśnie, wiatropędnie i moczopędnie, pobudza trawienie.

Olejek bergamotowy podrabiano z użyciem tańszych zamienników (np. mięty cytrynowej), co od dawna stanowiło problem. Włoski rząd wprowadził więc kontrolę, na którą składa się sprawdzanie i zatwierdzanie czystości. Kontrolę jakości olejku aromatyzującego Bergamotto sprawuje Stacja Kontroli Aromatów i Produktów Cytrusowych w Reggio di Calabria.

Herbata Earl Grey

To mieszanka herbaty z dodatkiem olejku bergamotowego, otrzymywanego z pomarańczy bergamoty. Olejek bergamotowy nadaje herbacie charakterystyczny, intensywny zapach, a także łagodzi cierpkość i gorycz herbaty.  Herbata Earl Grey ma właściwości kojące i relaksujące dzięki aromatowi bergamotki, może pomóc w utrzymaniu prawidłowego poziomu cukru we krwi oraz poprawić odporność organizmu. Historia herbaty Earl Grey sięga XIX wieku i związana jest z postacią Charlesa Greya, brytyjskiego premiera i arystokraty. Jedna z opowieści mówi, że hrabia Grey otrzymał herbatę z dodatkiem olejku bergamotowego jako podarunek od chińskiego producenta herbaty. Jest prawdopodobne, że herbata mogła być transportowana razem z owocami bergamotki na statkach i nabrała ich zapachu. W Europie stworzono też herbatę Earl Grey z dodatkiem skórki cytrynowej i pomarańczowej.

Olejki eteryczne

Olejek ze skórki owoców można wycisnąć w prasie, ale najczęściej otrzymuje się go przez destylację z parą wodną. Główne składniki olejków otrzymanych przez hydrodestylację to lotne węglowodory monoterpenowe. Olejki eteryczne z bergamoty, mandarynek i pomarańczy są przedmiotem badań fitochemicznych [i, ii]. Olejki zbadano z użyciem chromatografii gazowej GC-MS. W chromatogramach olejków z chińskich mandarynek i pomarańczy zidentyfikowano 28 do 37 związków. We wszystkich olejkach eterycznych dominował limonen; zawierały po kilka procent γ-terpinenu, myrcenu, ale linalolu było mało. Antybakteryjne i antyoksydacyjne właściwości olejków cytrusowych zależą od ich składu chemicznego. Przetestowano antybakteryjne działanie olejków wobec 5 różnych bakterii. Wszystkie olejki cytrusowe miały właściwości antyoksydacyjne i zdolności wymiatania wolnych rodników, co pokazały testy z DPPH i ABTS. Okazało się jednak, że właściwości antybakteryjne nie są skorelowane z antyoksydacyjnymi.

Limonen

Limonen jest odpowiedzialny za zapach cytryn, znajduje się głównie w skórce, występuje jako enancjomery D i L. To komponent zapachowy (detergenty, odświeżacze powietrza), w perfumach i kosmetykach (stężenie 0,005 – 2% ). W atmosferze, limonen i inne monoterpeny reagują z rodnikami powstającymi pod wpływem UV oraz z ozonem. Utlenione formy monoterpenów przyczyniają się do tworzenia aerozolu i smogu fotochemicznego na plantacjach cytrusów. Emisja z roślin jest znacznie większa latem (0,6-1,1 µg/m3). Limonen z powietrza działa drażniąco na skórę (silniej produkty utlenienia) u ok. 4% osób.

Limonen dostarczany jest do organizmu z żywnością, ponieważ występuje w owocach cytrusowych oraz jest stosowany jako aromat w technologii żywności. Badania pokazały, że D-limonen może mieć istotną rolę w prewencji chorób degeneracyjnych. Ma właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, kardioprotekcyjne, gastroprotekcyjne, hepatoprotekcyjne, wpływa na system odporności.

Cytrusowe flawonoidy

Za gorzki smak skórek cytrusów odpowiadają flawonoidy (naringenina, taksyfolina, eriodyktol i hesperetyna), które nie są lotne i nie przechodzą do olejku eterycznego otrzymanego metodą hydrodestylacji. Po otrzymaniu olejku ze skórki pozostaje w niej jeszcze wiele cennych bioaktywnych związków, pulpa jest więc poddawana dalszej przeróbce.

Z miąższu owoców jest wyciskany sok. Sok razem z wodnym ekstraktem z pulpy są suszone rozpyłowo, a końcowy produkt nosi miano „powder bergamot juice (PBJ)”, czyli „soku w proszku”. Taki sproszkowany produkt zawiera związki polifenolowe i rozpuszczalny błonnik. Do analizy jego składników zastosowano chromatografię cieczową. W chromatogramie HPLC-MS zidentyfikowano 86 związków, w tym flawonoidy: hesperetynę, naringeninę, apigeninę, eriodyktol i ich glikozydy [iii].

Badania epidemiologiczne pokazują, że żywność bogata we flawonoidy zapobiega niektórym chorobom, w tym chorobom metabolicznym i degeneracyjnym, takim jak miażdżyca, choroby sercowo-naczyniowe, neurodegeneracyjne i nowotworowe. W ostrych i chronicznych stanach zapalnych w organizmie występuje stres oksydacyjny oraz nadprodukcja cytokin, chemokin i enzymów zapalnych. Flawonoidy mają właściwości: antyoksydacyjne, przeciwzapalne, neuroprotekcyjne, przeciwnowotworowe i przeciwdrobnoustrojowe [iv]. Mogą zmniejszać aktywność prozapalnych cytokin, chemokin, a także enzymów zapalnych, takich jak lipooksygenazy i cyklooksygenazy. Przewlekły stan zapalny odgrywa istotną rolę w rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. W różnych modelach eksperymentalnych, w tym na zwierzętach, pokazano, że kwercetyna, rutyna, hesperydyna zmniejszały ostre i przewlekłe stany zapalne. Flawonoidy wspomagają utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi i zmniejszają ryzyko patologii związanych z cukrzycą. Mają właściwości neuroprotekcyjne, poprawiają funkcję neuronów, a także wpływają na ich regenerację. Flawonoidy wykazują działanie przeciwnowotworowe, spowalniają rozwój nowotworu. Flawonoidy cytrusowe mogą się przyczyniać do zmniejszenia stanu zapalnego w płucach wywołanego przez infekcję koronawirusową, a także wspomagać rekonwalescentów post-COVID-19.

Niestety, mimo popularyzacji diety śródziemnomorskiej w typowej polskiej diecie jest za mało produktów bogatych w związki polifenolowe. Dietetycy sugerują zwiększenie spożycia warzyw i owoców (np. jagodowych), oliwy z oliwek, ale sposobem na szybkie uzupełnienie niedoborów są suplementy diety. To skoncentrowane źródło cennych polifenoli w wygodnej do spożycia formie – w kapsułce.

Ekstrakt z bergamoty – fitokompleks flawonoidów

Korzystne, prozdrowotne efekty ekstraktu z bergamoty są wynikiem działania zespołu bioaktywnych związków polifenolowych. Mają one różne właściwości biologiczne i działają poprzez różne mechanizmy molekularne. Cały zespół tych związków może mieć działanie synergistyczne. Nie tylko dotyczy to podobnie działających związków jak flawonoidy, ale też innych związków z owoców. Fitokompleks z ekstraktu zawierający polifenole i pektyny działa skutecznie we wspomaganiu odchudzania i poprawy wrażliwości na insulinę u diabetyków.

Oprócz polifenoli, cennym składnikiem ekstraktu z bergamoty jest rozpuszczalny błonnik (SDF) [v]. Jego struktura umożliwia wiązanie wody, lipidów, absorpcję cholesterolu i glukozy. Błonnik rozpuszczalny zmniejsza parametry charakteryzujące syndrom metaboliczny, jak wysoki cholesterol i wysoki poziom cukru. W badaniach na myszach z cukrzycą błonnik z bergamoty okazał się skuteczny w redukcji glikemii, uwrażliwiał na insulinę, wpływał na homeostazę glukozy i kontrolę poziomu lipidów we krwi.
Skoncentrowany ekstrakt soku z bergamoty wykazuje liczne korzyści dla zdrowia:

• redukcję cholesterolu LDL, podwyższenie cholesterolu HDL i obniżenie poziomu trójglicerydów;
• korzystny wpływ na śródbłonek naczyniowy u chorych z zaburzeniem gospodarki lipidowej i węglowodanowej;
• działanie obniżające stężenie cukru we krwi i hamowanie powikłań w przebiegu cukrzycy typu-2

Bergamota w suplementach diety

Bergamil Forte to naturalny preparat zawierający w jednej kapsułce unikalną kombinację ekstraktu z owoców bergamoty, ekstraktu z czosnku i witaminę C.
Ekstrakt z bergamoty (Citrus Bergamia Risso) jest standaryzowany na 40% polifenoli BPF (ang. Bergamot-derived Polyphenolic Fraction). W porcji dziennej 400 mg ekstraktu jest 160 mg polifenoli.
Standaryzowany ekstrakt z czosnku (Allium sativum L.): w 200 mg jest 2 mg allicyny (w tym tiosulfinaty, allina i gamma-glutamylocysteina). Czosnek jest znany z działania przeciwmiażdżycowego, przeciwdrobnoustrojowego, a także ze wspomagania odporności.
Preparat zawiera też witaminę C: 50 mg (62,5 % RWS), która również wpływa na odporność.

Bibliografia:
1. Lin X, Cao S, Sun J, Lu D, Zhong B, Chun J. The chemical compositions and antibacterial and antioxidant activities of four types of Citrus essential oils. Molecules. 2021 Jun 4;26(11):3412.
2. Fratianni F, Cozzolino A, De Feo V, et al. Polyphenols, antioxidant, antibacterial, and biofilm inhibitory activities of peel and pulp of Citrus medica L., Citrus bergamia, and Citrus medica cv. Salò cultivated in southern Italy. Molecules. 2019 Dec 13;24(24):4577.
3. Della Vedova L, Gado F, Vieira TA et al. Chemical, nutritional and biological evaluation of a sustainable and scalable complex of phytochemicals from bergamot by-products. Molecules. 2023 Mar 26;28(7):2964.
4. Al-Khayri JM, Sahana GR, Nagella P, et al. Flavonoids as potential anti-inflammatory molecules: A Review. Molecules. 2022 May 2;27(9):2901.
5. Liu H., Liang J., Liang C., et al. Physicochemical properties of dietary fiber of bergamot and its effect on diabetic mice. Front. Nutr. 2022;9:1040825.