Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) to zaburzenie polegające na cofaniu się spożytego pokarmu z żołądka do przełyku. Przeważnie powodem jest nieprawidłowe działanie dolnego zwieracza przełyku (LES). Jego zadaniem jest otwieranie się w przypadku przepuszczenia jedzenia i zamykanie, tak by ono się nie cofało. Różne czynniki mogą powodować zaburzenie tego mechanizmu, takie jak: otyłość, ciąża, stres, siedzący tryb życia lub zbyt intensywny wysiłek fizyczny. Lepiej podziałać zawczasu, ponieważ nieleczone objawy grożą nadżerkami, krwawieniami, a nawet rakiem. Pomijając już konsekwencje zdrowotne, dolegliwości same w sobie są przyczyną gorszego samopoczucia i zmniejszają jakość życia. Należą do nich: zgaga (czyli pieczenie w przełyku), zaburzenia przełykania, nudności, czkawka, chrypka, kaszel, ból w nadbrzuszu lub klatce piersiowej i zniszczenie szkliwa zębów. Zmiana diety uważana jest za podstawę w celu zmniejszenia objawów.

Zalecenia ogólne

Począwszy od liczby posiłków, lepiej jeść częściej, a mniej, w tym ostatni posiłek najpóźniej 3 godziny przed pójściem spać. Jedzenie w spokoju pożywienia o neutralnej temperaturze także będzie pomocne. Wskazaną obróbką kulinarną jest gotowanie, duszenie z dodatkiem wody, pieczenie np. w naczyniu żaroodpornym. Ciężkostrawnym rozwiązaniem jest wszelkie smażenie, więc należy unikać tego sposobu. Standardem jest zdrowa zbilansowana dieta, także przy refluksie. Zdrowa, czyli zawierająca produkty pełnoziarniste, owoce i warzywa, które oprócz bogactwa związków odżywczych wspomagają perystaltykę jelit i zapobiegają zaparciom. Źródłem białka powinny być produkty, takie jak: drób, ryby, jaja, nabiał i rośliny strączkowe (jeśli są dobrze tolerowane). Pożądanymi tłuszczami w diecie jest: oliwa z oliwek, olej lniany, olej z wiesiołka, awokado i orzechy.

Rodzaj diety

Już w przypadku rozkładu makroskładników w diecie widać, że należy zindywidualizować zalecenia. Z jednej strony utarło się, aby ograniczać tłuszcze, bo mogą opóźniać opróżnianie żołądka i zwiększać relaksację LES. Jednak systematyczny przegląd i metaanaliza z 2024 roku wykazała, że to dieta niskowęglowodanowa sprzyja zmniejszeniu objawów i poprawie pH w żołądku. Zaobserwowano też mniejsze narażenie przełyku na drażniący kwas, w porównaniu do wysokiej zawartości węglowodanów. Liczy się zawartość procentowa tłuszczu, gdyż przesada w tym kontekście również nie jest zalecana. Najlepiej obserwować siebie i próbować różnych podejść. W tym samym badaniu zauważono, że redukcja produktów zawierających FODMAP, czyli wysokofermentujących związków może niekorzystnie wpływać na zwieracz przełyku. Szczególnie wskazuje się pszenicę i laktozę zawartą w produktach mlecznych. Spekulacje trwają na temat ilości błonnika w diecie. Wydaje się, że błonnik pokarmowy wspomaga motorykę przewodu pokarmowego, choć z drugiej strony ma właściwości pęczniejące. W jednym z badań zauważono pozytywny efekt na objawy GERD, gdy dodano do diety źródło błonnika w postaci babki płesznik. Zalecany jest oczywiście umiar i w tym kontekście, dlatego standardowe zalecenia co do ilości błonnika w diecie mogą się sprawdzić.

Składniki mogące nasilać objawy refluksu żołądkowo-przełykowego

Z różnych powodów niektóre produkty spożywcze mogą nasilać objawy refluksu. Warto prowadzić dzienniczek żywieniowy wraz z objawami, aby odkryć, który z nich faktycznie sprawia problem. Są to:

• kakao i wyroby czekoladowe
• kawa, mocna herbata, alkohol
• owoce cytrusowe i soki z tych owoców
• pomidory i przetwory z pomidorów
• ostre przyprawy
• cebula, czosnek, por
• szparagi, karczoch
• mięta
• napoje gazowane

Oczywiście należy unikać produktów wysokoprzetworzonych, czyli m.in. fast foodów, a także obfitujących w cukier.

Wsparcie dodatkowe

Oprócz diety i innych zmian w stylu życia można zastosować dobraną suplementację. Zmniejszenie częstości i intensywności dolegliwości zauważono dzięki: enzymom trawiennym, glutaminie, melatoninie, deglicyryzowanej lukrecji, magnezie i probiotykom. Pomocne są też kwasy tłuszczowe omega-3, aloes, papaja i imbir.

Probiotyki

W większości analizowanych badań przez Cheng J. i wsp. zauważono poprawę odnośnie objawów refluksu, takich jak m.in.: zgaga, cofanie się treści pokarmowej, niestrawność, nudności, odbijanie i ból brzucha. Bakterie probiotyczne mają wiele korzystnych właściwości, więc nie powinien dziwić ten efekt. Wspierają trawienie, zmniejszają ilość patogennych bakterii i stan zapalny z tym związany.

Kwasy tłuszczowe omega-3

Stan zapalny obecny w przewodzie pokarmowym jest przeszkodą w zachowaniu dobrego samopoczucia w tym obszarze. Znane z właściwości przeciwzapalnych i pożądane w diecie są kwasy tłuszczowe omega-3. Znajdują się w tłustych rybach, ale lepiej skupić się na regularnej i codziennej suplementacji w formie dobrego preparatu.

Magnez

Magnez odpowiada za prawidłowe skurcze mięśni, a w przypadku pracy żołądka to też jest ważne. Wspomaga jego opróżnianie z pokarmu i neutralizuje poziom kwasu żołądkowego. Pomoże także uniknąć zaparć, szczególnie w formie cytrynianu magnezu.

Związki roślinne

Aloes wspomaga pracę układu pokarmowego i donosi się o jego działaniu zmniejszającym dokuczliwe symptomy GERD. Natomiast papaja zawiera enzymy trawienne, więc wspomoże rozkład jedzenia, odciążając nieco żołądek. Kolejną cenną rośliną jest imbir o właściwościach przeciwzapalnych i prokinetycznych. Pomoże zmniejszyć zgagę.

Wybierając się do lekarza z objawami refluksu żołądkowo-przełykowego najczęściej uzyskuje się receptę na inhibitory pompy protonowej, które zmniejszają poziom kwasu solnego. Ma to swoje konsekwencje i skutki uboczne przy długotrwałym stosowaniu. Przede wszystkim może pojawić się niedobór witaminy B12, żelaza i magnezu, przez zaburzenia we wchłanianiu. Dobrze to kontrolować i podjąć odpowiednie kroki, aby uzupełnić deficyty. Poza tym leki te sprzyjają rozwoju dysbiozy, więc wspomniane wcześniej probiotyki będą cenną profilaktyką przed tym.

Bibliografia:
Grzymisławski M.: Dietetyka kliniczna., PZWL, 2020, Warszawa.
Lakananurak N, Pitisuttithum P, Susantitaphong P, Patcharatrakul T, Gonlachanvit S. The Efficacy of Dietary Interventions in Patients with Gastroesophageal Reflux Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis of Intervention Studies. Nutrients. 2024 Feb 5;16(3):464.
Morozov S, Isakov V, Konovalova M. Fiber-enriched diet helps to control symptoms and improves esophageal motility in patients with non-erosive gastroesophageal reflux disease. World J Gastroenterol. 2018 Jun 7;24(21):2291-2299.
Cheng J, Ouwehand AC. Gastroesophageal Reflux Disease and Probiotics: A Systematic Review. Nutrients. 2020 Jan 2;12(1):132.
Adhira Gobind, The role of magnesium supplement in laryngopharyngeal reflux disease. International Journal of Otorhinolaryngology and Head and Neck Surgery | January 2022 | Vol 8 | Issue 1
Herdiana Y. Functional Food in Relation to Gastroesophageal Reflux Disease (GERD). Nutrients. 2023 Aug 15;15(16):3583.
Ito T, Jensen RT. Association of long-term proton pump inhibitor therapy with bone fractures and effects on absorption of calcium, vitamin B12, iron, and magnesium. Curr Gastroenterol Rep. 2010 Dec;12(6):448-57.