Żeń-szeń (Panax ginseng) – definicja

Panax ginseng, inaczej żeń-szeń właściwy lub koreański jest od dawna stosowany, szczególnie w medycynie chińskiej, jako adaptogen do wspomagania leczenia lub zapobiegania chorobom ludzkiego ciała. Słowo „pan” oznacza wszystko i „asos” oznacza lekarstwo, co sugeruje właściwości lecznicze tej rośliny. Uprawiany jest głównie w północno-wschodnich Chinach, Japonii, Korei i wschodniej Rosji. Żeń-szeń ma w składzie wiele aktywnych składników, w tym ginsenozydy (R1-R7 lub Ra-Rh), węglowodany (polisacharydy, trisacharydy, disacharydy), fitosterole, poliacetyleny, polifenole, kwasy organiczne, olejki eteryczne, aminokwasy, witaminy i minerały, z których każdy może mieć swój udział w właściwościach zdrowotnych tej rośliny. Ginsenozydy, czyli saponiny żeń-szenia są głównymi jego aktywnymi składnikami, szczególnie w odniesieniu do działania przeciwzapalnego. Żeń-szeń koreański zawiera w składzie 38 rodzajów ginsenozydów, czyli znacznie więcej niż w np. żeń-szeniu amerykańskim. W dodatku zawiera on więcej głównych związków niesaponinowych, kwaśnych polisacharydów, związków fenolowych i polietylenowych niż inne żeń-szenie. Związki te pozyskuje się z korzeni, łodyg, liści, owoców i kwiatów żeń-szenia.

Panax ginseng wspomaga zachowanie homeostazy organizmu, a stwierdzono w badaniach skuteczność farmakologiczną obejmującą poprawę funkcji mózgu, właściwości przeciwcukrzycowe, wyrównanie ciśnienia krwi, wzmocnienie funkcjonowania układu odpornościowego, działanie przeciwbólowe i przeciwnowotworowe, polepszenie czynności wątroby, właściwości przeciwzmęczeniowe i przeciwstresowe, zmniejszenie nasilenia zaburzeń klimakteryjnych i zwiększenie libido, a także działanie przeciwstarzeniowe i przeciwutleniające.

Żeń-szeń (Panax ginseng) – właściwości zdrowotne

Ginsenozydy mają właściwości adaptogenne, czyli wspomaga zdolności przystosowawcze organizmu do zmiennych warunków np. stresu oraz działają psychostymulująco, a wywoływany efekt zależy również od rodzaju ginsenozydu, jeden będzie pobudzał, a inny działał uspokajająco. Panax ginseng działa przeciwzapalnie za pomocą różnych mechanizmów: aktywacja receptora glukokortykoidowego, antyoksydacja (hamowanie produkcji wolnych rodników i aktywacja Nrf-2 i HO-1), blokowanie interakcji TLR4 z LPS, aktywacja przeciwzapalnego PPARγ. Ponadto kilka ginsenozydów (ginsenozyd Rg3, Rb1, Rg1) indukują polaryzację M2 makrofagów i mikrogleju, co przyczynia się do hamowania rozwoju stanu zapalnego i wspomagania jego ustąpienia.

Ponadto żeń-szeń ma właściwości immunomodulujące, co jest realizowane bezpośrednio lub pośrednio przez regulację komórek odpornościowych. Saponiny żeń-szenia zwiększają wytwarzanie limfocytów typu T, interleukiny pierwszej i komórek NK, co wspomaga odporność organizmu zarówno na zakażenia wirusowe jak i bakteryjne. Ostatnie badania donoszą, że roślina ta działa przeciwzapalnie i immunomodulująco na nieswoiste zapalenie jelit, za pomocą regulacji równowagi komórek odpornościowych, aktywacji receptora Toll-like 4, czynnika jądrowego kappa B (NF-κB), sygnalizacji kinazy białkowej aktywowanej mitogenem, receptora podobnego do domeny oligomeryzacji wiążący nukleotydy (NLRP) i hamowaniu ekspresji cytokin. Wyniki badań wskazują, że długotrwałe podawanie ginsenozydów wpływa pozytywnie na metabolizm jelitowy i równowagę flory bakteryjnej. W dodatku ginsenozydy mogą zmniejszyć nasilenie przewlekłego zapalenia skóry i łuszczycy poprzez regulację IFN-γ, IL1β i TNF-α produkowanych przez komórki makrofagów i komórki Th, poza tym związki te zwiększają wydzielanie śluzu, więc działają przeciwwrzodowo.

Dane z badań sugerują, że niektóre składniki ginsenozydów chronią wiele narządów, tkanek i układów. W układzie sercowo-naczyniowym chronią przed przerostem mięśnia sercowego, arytmią, apoptozą kardiomiocytów, niewydolnością serca i uszkodzeniem niedokrwienno-reperfuzyjnym mięśnia sercowego. Ponadto wspomagają leczenie chorób neurodegeneracyjnych, poprawiając funkcje poznawcze oraz chroniąc tkankę mózgową. To działanie neuroprotekcyjne jest spowodowane m.in. oddziaływaniem na neuroprzekaźniki w chorobie Alzheimera. W dodatku analizy in vitro wykazały, że niektóre ginsenozydy są inhibitorami takich enzymów jak acetylocholinoesteraza i butyrylocholinoesteraza, które niszczą acetylocholinę, główny neuroprzekaźnik uczestniczący w tej chorobie.

Żeń-szeń może poprawić wyniki kardiometaboliczne i być pomocny w leczeniu cukrzycy i otyłości oraz regulowaniu poziomu insuliny. Świadczy o tym metaanaliza, w której zanotowano, że suplementacja tym związkiem istotnie obniża stężenie glukozy we krwi na czczo, wskaźnik HOMA-IR, poziom cholesterolu całkowitego oraz interleukiny-6. Natomiast zwiększa poziom tętna i TNF-α. Efekty żeń-szenia na HOMA-IR i HDL-C i LDL-C zależą od dawki. W dodatku Panax ginseng zwiększa wydzielanie tlenku azotu, więc ma właściwości hipotensyjne, ale to działanie również zależy od dawki i w większej ilości może zwiększać ciśnienie krwi.

Panax ginseng może także mieć swój udział w zapobieganiu i kontrolowaniu różnych rodzajów raka m.in. raka płuc, przełyku, żołądka, wątroby, piersi poprzez indukowanie apoptozy komórek nowotworowych i hamowanie ich proliferacji.

Niektóre doniesienia sugerują, że żeń-szeń może działać przeciwdepresyjnie, za pomocą takich mechanizmów jak: modulacja układu neuroprzekaźników monoaminowych (zwiększa ilość serotoniny w korze mózgowej oraz zwiększa ilość noradrenaliny i dopaminy), wzmaganie ekspresji czynników neurotroficznych, działanie przeciwzapalne i regulacja funkcji osi podwzgórze-przysadka-nadnercza.

Żeń-szeń (Panax ginseng) – zastosowanie i bezpieczeństwo

Przeważnie działanie żeń-szenia uwidacznia się po stosowaniu go przez kilka tygodni np. 3 miesiące robiąc przerwę 2-4 tygodniową. Nadużywanie tej byliny może skutkować pojawieniem się tzw. syndromu żeń-szeniowego, objawiającego się biegunką, nudnościami, bólami głowy, nadciśnieniem, nerwowością. Ze względu na właściwości przeciwzakrzepowe, zaleca się odstawienie żeń-szenia przed operacją lub wizytą u dentysty.

Bibliografia:
Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa, 2007.
Kang Z, Zhonga Y, Wu T, Huang J, Zhao H, Liu D. Ginsenoside from ginseng: a promising treatment for inflammatory bowel disease. Pharmacol Rep. 2021 Jun;73(3):700-711. doi: 10.1007/s43440-020-00213-z. Epub 2021 Jan 19.
Razgonova MP, Veselov VV, Zakharenko AM, Golokhvast KS, Nosyrev AE, Cravotto G, Tsatsakis A, Spandidos DA. Panax ginseng components and the pathogenesis of Alzheimer’s disease (Review). Mol Med Rep. 2019 Apr;19(4):2975-2998.
Im DS. Pro-Resolving Effect of Ginsenosides as an Anti-Inflammatory Mechanism of Panax ginseng. Biomolecules. 2020 Mar 13;10(3):444.
Choi KT. Botanical characteristics, pharmacological effects and medicinal components of Korean Panax ginseng C A Meyer. Acta Pharmacol Sin. 2008 Sep;29(9):1109-18.
Naseri K, Saadati S, Sadeghi A, Asbaghi O, Ghaemi F, Zafarani F, Li HB, Gan RY. The Efficacy of Ginseng (Panax) on Human Prediabetes and Type 2 Diabetes Mellitus: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2022 Jun 9;14(12):2401.
Jin Y, Cui R, Zhao L, Fan J, Li B. Mechanisms of Panax ginseng action as an antidepressant. Cell Prolif. 2019 Nov;52(6):e12696.
Ru W, Wang D, Xu Y, He X, Sun YE, Qian L, Zhou X, Qin Y. Chemical constituents and bioactivities of Panax ginseng (C. A. Mey.). Drug Discov Ther. 2015 Feb;9(1):23-32.